στούπα

Αρχαίο μνημείο, που συνδέεται με τη βουδιστική θρησκεία και κατάγεται από τον νεκρικό τύμβο· πράγματι, όπως κι αυτός, η σ. έχει ημισφαιρικό θόλο, που στηρίζεται σε κυλινδρικό τύμπανο. Πάνω από τον θόλο (άντα) υψωνόταν κυβικός όγκος (χαρμίκα) που συχνά περιβαλλόταν από τετράγωνο εξώστη, από το κέντρο του οποίου υψωνόταν άξονας που έφερε επάλληλους δίσκους (τσάτρα). Ένα πέτρινο περίφραγμα (βεντίκα) πλούσιο σε διακοσμήσεις, περιέβαλλε τη βάση του μνημείου, κλείνοντας τον χώρο κυκλοφορίας (πραντακσίνα), που προοριζόταν για τις βουδιστικές τελετές. Στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα υπήρχαν πόρτες (τοράvα) που αποτελούνταν από δυο ψηλούς στύλους, οι οποίοι συνδέονταν με επιστύλια. Το περίφραγμα και οι πόρτες, από πέτρα όπως και το υπόλοιπο οικοδόμημα, μαρτυρούν την καταγωγή τους από την ξύλινη σ. που εξαφανίστηκε αργότερα. Κατά τη συμβολική σημασία, η σ. αντιπροσώπευε, με το ημισφαιρικό σχήμα της, τον ουράνιο θόλο που περιστρέφεται γύρω από τον άξονα του κόσμου: μια κοσμική προβολή που έχει για κέντρο της τη μορφή του Βούδα. Η διάδοση της σ. στις ασιατικές χώρες, που επηρεάστηκαν από τον ινδικό πολιτισμό, έδωσε αφορμή σε ενδιαφέρουσες ερμηνείες και ανάπτυξε πλούσια ποικιλία μορφών, ιδιαίτερα στη Βιρμανία, στη Σρι Λάνκα και στην Ινδονησία. Στην Άπω Ανατολή η σ. μεταβλήθηκε στην αρχιτεκτονική μορφή της παγόδας. Πολυάριθμες σ. υπάρχουν στην κοιλάδα του Γάγγη, κοντά στην ιερή πόλη Μπενάρες και στη Ναλάντα. Οι σ. αυτές θεωρούνται επίγεια κατοικία της θεότητας στην οποία είναι αφιερωμένες. Αποτελούνται από έναν σηκ, όπου στεγάζεται το λατρευτικό άγαλμα του θεού, συνηθέστερα του Βισνού ή του Σίβα, ή το «λίνγκαμ», φαλλικό σύμβολο του Σίβα. Ο σηκός καλύπτεται εσωτερικά με επίπεδη οροφή και εξωτερικά από στέγη, άλλοτε σε σχήμα πυραμίδας και άλλοτε καμπυλόγραμμη. Δείγματα του πρώτου τύπου υπάρχουν στο Ντεογκάρθ και στην Μπουμάρα και του δεύτερου στην Ντούργκα. Τα σπουδαιότερα δείγματα ινδικών σ. είναι του 7ου αιώνα. Η στούπα του Ρουβανβέλι στην Ανουραντχαπούρα. Το επιβλητικό αυτό βουδιστικό μνημείο του 2ου αι. π.Χ., με πολλές μεταγενέστερες μετασκευές, έχει το αρχικό σχήμα της στούπας, που αναπτύχθηκε στη νότια Ινδία και αποτέλεσε βασικό στοιχείο στη διαμόρφωση της ινδικής αρχιτεκτονικής. Μία από τις τέσσερις πύλες της στούπας του Σάντσι. Ο ναός του Μπουβανεσβάρ, χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής εξέλιξης της στούπας, από την οποία προέρχεται ο ρυθμός του Ορίσα.

* * *

(I)

και στίπη, η, Ν

1. στουπί που έβαζαν στο μελανοδοχείο για να συγκρατεί το μελάνι

2. νιφάδα χιονιού

3. βοτ. ονομασία αγρωστώδους φυτού.

[ΕΤΥΜΟΛ. < λατ. stuppa < αρχ. στύππη (βλ. λ. στυππείο)].

————————

(II)

η, Ν

1. βουδιστικό μνημείο που στεγάζει συνήθως ιερά λείψανα και ιερά κείμενα τα οποία σχετίζονται με τον Βούδα ή άλλα ιερά πρόσωπα και αποτελεί αρχιτεκτονικό σύμβολο τού θανάτου τού Βούδα

2. μνημείο που έχτιζαν οι οπαδοί τού ζαϊνισμού για να τιμήσουν τη μνήμη τών αγίων τους.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γαλλ. stoupa, λ. ινδικής προέλευσης].